هدف خلقت و نقش نماز در رسیدن به آن

هدف خلقت انسان

از مهمترین سؤالاتى که هر کس از خود می پرسد این است که ما براى چه آفریده شده‏ایم؟ و هدف از آفرینش انسانها و آمدن به این جهان چیست؟

با توجه به آیه شریفه، «وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلاَّ لِیَعْبُدُون‏»[1] گفته شده است که هدف خلقت انسان، عبودیت و بندگی کردن است. در تفسیر عاملی آمده است: «بندگى هدف خلقت انسان است و باید از آن دست برندارد.»[2]

 اما در منابع تفسیری دیگر، مطالب دیگری مطرح شده است. مثلا در کتاب بیان السعاده آمده است: «انسان غایت خلقت و آفرینش عالم است، و ولایت غایت و هدف خلقت انسان است.» [3]

در المیزان آمده است: «هدف از خلقت انسان، تشریع دین و سپس تطهیر الهى است و همه افراد انسان به این کمال نمى‏رسند» [4] و در جای دیگری می فرماید: «امورى نیز در قرآن به عنوان هدف از خلقت، از آنها یاد شده مثل آزمایش و تمیز نیکوکار از بدکار»[5]   

در تفسیر آسان آمده است: «هدف از خلقت بشر بقضاوت عقل و داورى قرآن مجید این است که خالق خود را بشناسد و او را پرستش نماید.»[6]

در تفسیر نمونه آمده است: «آفرینش جهان هدفش تکامل انسانها است، و تکامل انسانها به خاطر آماده شدن براى زندگى در یک جهان وسیعتر و متکاملتر است.»[7]

در آیات قرآن تعبیرهاى مختلفى در باره هدف آفرینش انسان شده است. در یک جا آزمایش انسان ها به عنوان هدف معرفی شده است « الَّذِی خَلَقَ الْمَوْتَ وَ الْحَیاةَ لِیَبْلُوَکُمْ أَیُّکُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا». [8] در جای دیگری علم و آگاهى از قدرت و علم خداوند به عنوان هدفى براى آفرینش آسمانها و زمین ذکر شده است «اللَّهُ الَّذِی خَلَقَ سَبْعَ سَماواتٍ وَ مِنَ الْأَرْضِ مِثْلَهُنَّ یَتَنَزَّلُ الْأَمْرُ بَیْنَهُنَّ لِتَعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ عَلى‏ کُلِّ شَیْ‏ءٍ قَدِیرٌ وَ أَنَّ اللَّهَ قَدْ أَحاطَ بِکُلِّ شَیْ‏ءٍ عِلْماً»[9] در آیه دیگری رحمت الهى، به عنوان هدف اصلى آفرینش انسان معرفی شده است. « وَ لَوْ شاءَ رَبُّکَ لَجَعَلَ النَّاسَ أُمَّةً واحِدَةً وَ لا یَزالُونَ مُخْتَلِفِینَ- إِلَّا مَنْ رَحِمَ رَبُّکَ وَ لِذلِکَ خَلَقَهُمْ»[10] [11]

با تامل در این آیات مشخص می شود که هیچ تضاد و اختلافى در میان آنها نیست، هدف اصلى همان" عبودیت" است و مساله" علم و دانش" و" امتحان و آزمایش" اهدافى هستند که در مسیر عبودیت قرار مى‏گیرند، و" رحمت واسعه خداوند" نتیجه این عبودیت است.[12]

بعد از اینکه مشخص شد هدف اصلی خلقت انسان عبودیت است، در گام بعد بیان می کنیم که کسی که عبادت می کند باید به چند چیز معرفت داشته باشد. و عبادت بدون معرفت به این امور راهگشا نخواهد بود:

·          کسی که عبادت می کند

·         کسی که عبادت می شود

·         چرایی عبادت

·         انواع عبادت

·         ثمرات عبادت

·         موانع عبادت

در توضیح اجمالی به این چند مساله، گفته می شود: انسان، همان موجودی مختاری که عالم برای او آفریه شده است و هدف از خلقتش شناخت خداوند و عبادت کردن اوست، خالق خود را که همان پروردگار عالمیان است، را مورد پرستش قرار می دهد. و عبادت می کند تا در مسیر بندگی خداوند به فعلیت دست یافته و امور بالقوه درونی خود را بافعل نماید و کم کم سیر تدریجی تکامل را طی کرده و به مقام خلیفه اللهی برسد.

عبادتی که انسان انجام می دهد، انواعی دارد. در کتاب اخلاق عبادی آمده است: «با یک نگاه مى‏توان آن را به سه نوع تقسیم کرد:

1- برخى جنبه عبادى محض دارد و باید با «قصد قربت» انجام گیرد و گرنه باطل است. مانند؛ غسل، وضو، نماز، روزه، حجّ، خمس، زکات و مانند آن.

2- برخى دیگر کارهایى است که اگر به قصد تقرّب به خدا انجام گیرد، عبادت محسوب شده و اجر بیشترى دارد. مانند امر به معروف و نهى از منکر و تأمین نفقه براى خانواده ....

3- قسم سوّم، جهت دادن هر ترک و فعلى به سوى کسب رضاى الهى است که در این صورت همه کارهاى انسان عنوان عبادت پیدا مى‏کند. چنانکه رسول اکرم صلى الله علیه و آله به روزه داران ماه رمضان نوید داده است:  «نفسهایتان در این ماه، تسبیح خدا و خوابتان در آن، عبادت است.»[13] »[14]

در آیات و روایات برای عبادت، آثار دنیوی و اخروی بر شمرده اند.[15] از آثار دنیوی آن: خداترسی[16]، مصونیت از گناه[17]، بی نیازی از مردم [18]و روزی فراوان[19] و ... و از آثار اخروی آن، برطرف شدن وحشت قبر[20]، و ورود به بهشت[21] و ... است.

برای عبادت می توان موانعی بر شمرد: دنیا زدگی، تبعیت از شیطان، گناه، رذایل اخلاقی.  دنیا زدگی موجب می شود که شخص شیرینی عبادت را درک نکند و به دنیا مشغول گردد.[22] تبعیت از شیطان حتی موجب ترک یک عبادت می شود. گناه موجب از بین رفتن اثر یک عبادت شده و کم کم انسان را از مسیر عبودیت دور می کند.[23] و رذایل اخلاقی مثل ریا و عجب عبادت انسان را محو کرده [24]و رنگ و بوی شیطانی به آن می دهد.

نماز یکی از این عبادات است. نماز به زندگی انسان سمت و سو می دهد و شخصیت الهی انسان را بارور می کند. و اول چیزی است که در روز قیامت مورد محاسبه قرار می گیرد.[25] در روایتی آمده است: «از امام صادق (ع) پرسیدم بهترین چیزى که با آن بندگان خدا به پروردگار خود تقرب مى‏جویند، و نزد خدا محبوب‏ترین چیز است چیست؟ فرمود: من بعد از معرفت هیچ چیزى بهتر از این نماز سراغ ندارم»[26] لذا در ادامه از حقیقت نماز سخن می گوییم.